waso
پرنده، حیوان بالدار
soweli
حیوان، پستاندار زمینی، حیوان دوست داشتنی/محبوب
kala
ماهی، حیوان دریایی
نکته: سه کلمه ی بالا، به معنی گوشت حیوانات مربوطه هم می آید.
akesi
خزنده، دوزیست، حیوان دوست نداشتنی
pipi
حشره، عنکبوت
kasi
گیاه، چوب، برگ، قارچ
***
kasi kule
گل
kasi suli
درخت
ma kasi
جنگل
akesi suli
دایناسور
jan kala
پری دریایی
مثال:
mi wile moku e soweli.
من می خواهم گوشت گاو بخورم.
pi یک حرف است. حرف ممیز. گاهی بین مضاف و مضاف الیه می آید و گاهی بین موصوف و صفت. کابرد آن وقتی است که نیامدنش موجب التباس (اشتباه) شود. pi معنی خاصی ندارد. برای مثال فرض کنید می خواهید بگویید: «میکده». آیا عبارت زیر مفید این معنا هست؟؟
tomo telo nasa
مسلما خیر؛ چون این عبارت به معنی «حمام/توالت دیوانه» است. بنابراین ضروری است که از ممیز مضاف و مضاف الیه استفاده کنیم.
tomo pi telo nasa میکده
مثال ها:
jan pi ma tomo
شهروند
jan lawa pi jan utala
فرمانده (رهبر سربازان)
jan lawa pi tomo tawa kon
کاپیتان (رهبر هواپیما)
jan pi pona lukin
شخص زیبارو
tomo pi mi mute
خانه ی ما
jan pakala pi utala suli
جانبازان جنگ جهانی
jan pi nasin sewi Pute
بودایی
نکته: برای جلوگیری از ابهام باید از pi استفاده کرد، در غیر این صورت این کاربرد صحیح نمی باشد. مثلا عبارت زیر نادست است:
jan pi ma مزرعه دار
قاعده: همیشه ما بعد pi باید دو یا چند کلمه باشد.
***
قاعده: وقتی مضاف الیه در اضافه ی ملکی یک اسم خاص باشد، آمدن pi ضروری است.
مثال ها:
tomo pi jan Lisa
خانه ی لیزا
kasi pi jan Lisa
گیاه لیزا
soweli pi jan Lisa
سگ لیزا
jan lawa pi nasin sewi Kolisu
پاپ (رهبر دین مسیحیت)
بسم االله
خیلی خوشحالم که دارم از جذاب ترین مقوله ی زندگی خود یعنی زبان صحبت می کنم. توکی پونا دید مرا نسبت به زبان عوض کرد. آن به من نشان داد که زبان اونقدر ها هم پیچیده نیست. ما زبان را خیلی پیچیده کرده ایم.
در این درس قصد دارم عبارتی را به شما یاد دهم که به کمک آن بتوانید بگویید که چه چیزی برای شما خوشایند یا ناخوشایند است. ما به کمک عبارت pona tawa ابراز خوشایندی و به کمک ike tawa ابراز ناخوشایندی می کنیم.
مثال ها:
kili li pona tawa mi.
میوه برای من خوشایند است.
lape li pona tawa mi.
من دوست دارم بخوابم.
mama sina li ike tawa mi.
من والدین تو را دوست ندارم.
sina pona tawa mi.
من تو را دوست دارم.
jan sama mi li ike tawa sina.
خواهر من برای تو مورد پسند نیست.
***
mi moku e telo kili. ni li pona tawa mi.
من دوست دارم که آب میوه بخورم.
mi lukin e ma. ni li pona tawa mi.
من دوست دارم که به کشور ها نگاه کنم.
این کلمه به چند صورت می تواند بیاید که در همه ی آن ها، مفهوم حرکت دیده می شود.
وقتی فعل باشد، به معنی "رفتن به، حرکت دادن" است.
مثال ها:
jan lili li tawa tomo sona.
بچه ها به مدرسه می روند.
mi wile tawa tomo telo.
من به حمام می خواهم بروم.
mi wile tawa ma tomo kepeken nasin ni.
من می خواهم به شهر به وسیله ی این راه بروم.
ona li tawa e kiwen ni.
او متحرک به سوی آن سنگ است.
نکته: مفعول tawa بدون e می آید.
***
وقتی حرف اضافه باشد، به معنی "به، برای" است.
مثال ها:
mi toki tawa sina.
من برای تو حرف می زنم.
jan olin mi li kama tawa ma.
همسر من، به کشور می آید.
***
وقتی صفت باشد به معنی "متحرک" است.
مثال ها:
tomo tawa
ماشین (اتاق متحرک)
tomo tawa telo
کشتی، قایق
tomo tawa kon
هواپیما
***
وقتی اسم باشد، به معنی "حرکت" است.
tawa musi
رقص (حرکت سرگرم کننده)
mama
پدر، مادر
jan sama
خواهر، برادر
meli sama
خواهر
mije sama
برادر
kiwen
سنگ
nasin
راه
lape
خوابیدن
pakala
زخمی کردن/صدمه زدن/آسیب زدن، شکستن، خراب کردن
این کلمه به دو صورت می آید، گاهی فعل می آید که در این صورت به معنی «آمدن» است و گاهی حرف محول فعل است.
مثال ها:
jan lili li kama ala.
بچه ها نیاندند.
jan laso jelo lili li kama!
مریخی ها (اشخاص سبز رنگ کوچک) آمدند!
***
وقتی kama قبل از یک فعل بیاید، فعل را یک مرحله قبل می برد.
فعل مرحله ی قبل=فعل+kama
kama sona
آموختن، یاد گرفتن
kama jo
به دست آوردن
kama moli
در بستر مرگ افتادن
mi wile kama sona e toki Kanse.
من می خواهم زبان فرانسوی را یاد بگیرم.
ilo suno
شمع، لامپ
jan sewi
خدا
nasin sewi
دین، مذهب
ma tomo
شهر
tomo telo
توالت، حمام
jan lawa
رئیس، رهبر
***
jan sewi li olin.
خدا عشق است.
nasin sewi li mute.
ادیان زیاد اند.
نکته: ترکیب های بالا یا وصفی (موصوف و صفت) اند یا از قبیل اضافه ی تخصیصی اند.
این کلمه به دو صورت ممکن است بیاید. یکی حرف اضافه و یکی فعل. وقتی حرف اضافه باشد به معنی «به وسیله ی» و وقتی فعل باشد به معنی «استفاده کردن، به کار بردن» است.
مثال ها:
mi moku kepeken ilo moku.
من به وسیله ی قاشق می خورم.
sina moli e pipi pimeja kepeken noka sina!
تو سوسکی را با پایت کشتی.
***
ona li kepeken e ilo mute.
او ابزار های زیادی را به کار می برد.
sina kepeken ala e lawa!
تو از کلت استفاده نمی کنی!
1- nena kon
بینی
2- uta
دهان
3- ijo uta walo
دندان ها (چیز سفید دهان)
4- sinpin
سینه، صورت
5- noka
پا، ساق پا، ران
6- poka
مفصل ران
7- insa
شکم
8- luka
دست، بازو
9- len luka
دستکش
10- nena kute
گوش
11- oko
چشم
12- lawa
سر، رأس
12- linja lawa
مو ها
13- monsi
پشت بدن
14- selo
پوست
نکته: برخی از این واژه ها معانی گسترده تری دارند:
nena
بیرون زدگی، کوه/تپه، دکمه
kon
هوا، باد، بو/رایحه/عطر، نفس (به سکون فاء)/روح
lawa
اصلی، مهم، رهبر/رئیس
linja
دراز، بسیار لاغر، شیء لرزان و ناپایدار و متزلزل مثل نخ، طناب، سیم و کابل
kute
گوش دادن، گوش کردن، شنیدن
